Velletri
 |
Velletri (Velitrae adıyla) antik çağlarda Volsci kabilesinin merkezi şehriydi. Antik Roma kralı Ancus Marcius döneminde Roma ile aynı önemde olduğu bilinmektedir. Antik Roma cumhuriyet olduktan sonra Etrusklerle birlikte Latin Ligi'ne bağlanıp Roma'ya krallık rejimi getirme çabalarına girişmişlerse de Romalılar Latinleri MO496de yenmişlerdir. MÖ 494'te ise Antik Romalılar Volscileri savaşta yenip, onları idareleri altına almışlar ve önemli şehirleri olan Velitrae'yi yağmalayıp yıkıp yerine bir Roma kolonisi kurmuşlardır. Velitrae MÖ 443, MÖ 381, MÖ 379, MÖ 377 ve MÖ 365'te isyan etmiş ve Romalılar tarafından bu isyanlar bastırılmıştır. Velitrae Romalılar döneminde, MÖ 338'de surları ceza olarak Romalılarca yıkıldığı için ve önemli Roma yolları geçmediği için gelişmemiştir. Ancak Romalı patrisiyen sülaleler bu şehir ve civarında malikaneler ve villalar kurmuşlardır. Bunların en iyi bilineni "Octavia" sülalesidir ve ilk Roma İmparatoru Augustus bu sülaleye bağlı olup gençliğini ailesinin bu şehirde villasında geçirmiştir.
MS 410'da Vizigot I. Alarik Roma ve civarını ele geçirip yağmaladığı sırada Velitrea de yağmalanan şehirler arasındaydı. Bizanslılar I. Justinianus döneminde İtalya'yı tekrar ele geçirince Velletri bir piskoposluk merkezi oldu. 5. ve 6. yüzyıllarda Velletri piskoposluğu gittikçe önem kazandı.
10. yüzyılda Velletri "Tusculum Kontleri" idaresine geçti.
13. yüzyılda Velletri orta İtalya'da ve Lazio bölgesinde çok az sayıda bulunan tam "Bağımsız Şehir" olarak idare edilmeye başlandı. 1342'de itibaren ise Roma'da bulunan Papalık Devleti'ne bağlı bir vassal bir devlet olarak idare edildi. Bu dönemde Velletri'nin sağladığı askerler önemli savaşlara katıldılar. Velletri'nin "Bağımsız Şehir" statüsü 16. yüzyılda bile devam etmekteydi; ama 1589'da Papa "V. Sixtus" sivil belediye idaresini lağvetti; sonunda 1591'de Papa "XIV. Gregori" resmen şehir papalık ve sivil idaresini birleştirdi ve Velletri'nin "Bağımsız Şehir" statüsüne son verilip şehir Papalık Devleti'ne bağlandı.
1744'te "Avusturya Tahtına Geçme Savaşları" sırasında Napoli Krallığı'na bağlı İspanyol askerlerden kurulu ordu Avusturya İmparatorluğu ordusuna karşı "Velletri Muharebesi"ni kazandı.
Fransız Devrimini takip eden dönemde Velletri isyan ederek Cumhuriyet ilan etti. Ama sonra Fransız istilacılarına karşı savaştı. Bu cumhuriyet idaresi 1814'de kadar sürdü. Viyana Kongresi ile Velletri yine Papalık Devleti'ne bağlandı.
Birinci İtalya Bağımsızlık Savaşı sırasında 1849'da Garibaldi komutanlığında bir İtalyan ordusu Burbon Napoli Krallığı ordusu ile "Velletri Muharebesi"ne girişip galibiyet sağlayıp bağımsız İtalyan "Roma Cumhuriyeti" kurdu. Fakat Papalık Devleti koruyucusu olan Fransız orduları çok geçmeden bu cumhuriyeti elemine edip Velletri'yi yine Papalık Devleti'ne bağladılar.
Papalık Devleti idaresi altında Velletri hızla gelişti. 1856'da telgraf geldi ve 1866'da İtalya'da ilk demiryollarından biri olan Roma-Velletri hattı açıldı.
İkinci İtalyan Bağımsızlık Savaşı sonunda Velletri İtalya Krallığına dahil oldu.
